Zondag 20 april 2025 was Geert Mak te gast bij Buitenhof, waar hij met een gesprek had met Maaike Schoon over zijn nieuwe boek Wisselwachter:
Of zoals Maaike Schoon het aankondigde: “Politieke turbulentie, een rechtsstaat onder druk en grote economische onzekerheid. Niet de wereld van vandaag, maar die van de jaren ’20, ’30 en ’40 van de vorige eeuw. De wereld van het nieuwste boek van Geert Mak: Wisselwachter. Een boek zo vol met parallellen met het heden dat de schrijver er zelf een beetje van schrok.”
Martha Gelhorn
Schoon: “Er zijn twee mannen die een grote rol spelen in je boek, maar ook een vrouw: Martha Gelhorn. Wie is dat?“
Geert Mak: “Martha Gelhorn was een van de beste journalisten van de 20e eeuw, echt een heel bijzondere vrouw en groot vriendin van Eleanor Roosevelt (de vrouw van de president) en eigenlijk heb ik Hopkins leren kennen via Martha Gelhorn. Zij schreef namelijk brieven in de jaren ’30 aan een zekere meneer Hopkins in het Witte Huis en ik dacht: ‘Wat een interessante man is dat. Later werd Hopkins ook als speciale afgezant naar Churchill gestuurd, het waren botsende types, maar Churchill was zo blij dat deze Amerikaan op zijn pad was gekomen dat hij met zijn dikke lijf midden in de nacht ronddansje stond te maken. En ik dacht ‘die Hopkins die moet iets zijn’ en ik heb eigenlijk zijn hand vastgepakt en ben aan zijn hand door zijn tijd en door zijn wereld gaan lopen.”
Wisselwachter
“Het boek heet Wisselwachter, is hij dat?“
“Sommige wissels moesten vroeger met de hand worden bediend, het was eigenlijk een hele nederige baan, alleen als je het fout deed dan denderde de trein totaal de verkeerde kant op. Hopkins is eigenlijk een wisselwachter van de geschiedenis geweest; een bescheiden maar toch tegelijk een hele belangrijke rol. Het was namelijk behoorlijk lastig om Churchill en Roosevelt tot elkaar te brengen, de Britten en Amerikanen hadden andere belangen, en later moesten er ook allerlei deals met de Stalin worden gesloten.”
Dat het allemaal ook heel anders had kunnen lopen beschrijft het boek ook heel goed: “De Amerikanen waren het gechicaneer van Churchill helemaal zat en wilden hun aandacht helemaal op Japan richten, dan kon die invasie in Europa erna wel plaatsvinden. Dat zou rond 1950 zijn geweest, maar Roosevelt en Hopkins hebben het toch weten om te draaien en hebben zo gezorgd dat de aandacht toch weer richting Europa ging. Anders had de geschiedenis er echt heel anders uitgezien. En zo zijn er meer voorbeelden waar ik op ben gestuit, waaruit blijkt dat die Amerikanen hun geschiedenis wel een beetje kennen, maar in Europa weten we dat niet zo goed.
Parallellen
En natuurlijk zijn er paralellen met de huidige tijd: ‘Martha Gelhorn schreef na de Spaanse burgeroorlog bijvoorbeeld dat het fascisme verslaat de democratie niet. Nee, democratieën gaan aan zichzelf ten onder, aan hun luiheid, decadentie en gemakzucht. Dat had iemand gisteren wel kunnen schrijven.
“Maar we zien het hier ook: de wereld staat echt in brand, maar de Nederlandse kamer praat eindeloos over 0,4% btw verhoging. In het boek komt het ook aan bod toen twee Amerikaanse journalisten naar Amsterdam kwamen in januari 1940 en daar beschreven dat de Nederlanders aan het schaatsen waren op de grachten en naar restaurants gingen, naar de kerk gingen en hun zaken deden en het leek alsof ze totaal niet weten wat er op hun afkomt. En dat terwijl er een enorme oorlogsmachine aan kwam rollen.”
“Dat is typisch Nederlands: wij zijn pathologisch neutraal en willen het liefst weer onder de dekens kruipen. En dat zie je heel sterk, dat zou zich zomaar kunnen herhalen.”
“Geschiedenis kan waarschuwen, en ik denk ook dat geschiedenisles enorm belangrijk is. Want je ziet dat er in Duitsland nu honderduizenden mensen de straat opgaan, maar hier niet of nauwelijks, het waarschuwende aspect van het geschiedenisonderwijs is blijkbaar weg.”
De les uit het boek?
“Dat is toch wel dat er toen mensen als Roosevelt en Hopkins zaten, terwijl er nu mensen zitten die echt helemaal niets hebben met Europa en bijvoorbeeld Oekraïne. Ze zien Europa als een parasiet en ik denk dat er onder de Amerikaanse bevolking een hoop bitterheid zit dat de American dream niet is vervuld. En die bitterheid zal zich voor een deel ook op Europa gaan richten, dus ik ben bang dat we aan de bak moeten en moeten beseffen dat we nu echt naar een andere regering moeten.”
“In dit soort crisissen kun je met dit soort regeringen niet doorgaan.”
In Europa kunnen we echt veel leren van het Amerika van de jaren ’30, zij pakten toen hun potentie en die mogelijkheid heeft Europa ook, we moeten die mogelijkheden pakken en daarmee echt aan de gang gaan.
Speciale Wisselwachter theatercolleges
Geert Mak zal een tweetal speciale theatercolleges geven over zijn nieuwe boek Wisselwachter, waar hij dieper zal ingaan op het boek en uiteraard ook de parallellen zal trekken met de huidige tijd. Uiteraard zal het Wisselwachter boek na afloop te koop zijn en kun je het direct laten signeren tijdens de ‘meet & greet‘ in de foyer van het theater.
Deze speciale Wisselwachter theatercolleges zullen worden gehouden in Den Bosch en Amstelveen, er zijn voor beide colleges nog kaarten beschikbaar, maar wacht niet te lang: vol is vol! (klik op de link voor meer informatie en kaartverkoop)
Bekijk hier het hele interview van Geert Mak in Buitenhof:
