Hoogleraar economie Barbara Baarsma bespreekt in haar boeiende en steekhoudende theatercollege de economische stand van het land. Het is heerlijk om in een economiecollege helemaal bijgepraat te worden.
Economie is de wetenschap die gaat over hoe we schaarste het best kunnen oplossen op een manier dat er zo veel mogelijk welvaart is voor zoveel mogelijk mensen. We hebben het dan niet alleen over geld, maar over de brede welvaart. Het gaat ook over gezondheid, werkzekerheid, toegang tot de woningmarkt, eigenlijk alles wat jouw welbevinden, jouw geluk beïnvloedt. Economische groei is daarbij niet een doel op zich, maar het verschaft wel de financiële middelen om die brede welvaart mogelijk te maken.
Economische groei is ook nodig om de vergrijzing te bekostigen. Nederland is over zijn demografische piek heen. De AOW-gerechtigden gaan een steeds groter deel van onze bevolking uitmaken. Sinds 2000 is die premie-inleg niet meer toereikend en moet er uit de schatkist belastingmiddelen bij worden gelegd om die AOW te kunnen betalen. We hebben nu in Nederland zo’n 3,7 miljoen AOW-gerechtigden en die totale AOW-uitkeringen bedroegen ongeveer 52 miljard, daarvan wordt uit de premies betaald 23,45 miljard en de rest moet allemaal uit de schatkist.
De manier waarop de huidige economische groei nu plaatsvindt, is niet zaligmakend. Geld maakt op zich niet gelukkiger. 7,5 keer meer bepalend is kanskracht, het gevoel dat je regie hebt op je eigen leven, het gevoel dat je werkzekerheid hebt, dat je toegang hebt tot de zorg, dat je kinderen een goede opleiding kunnen volgen, dat blijkt veel belangrijker te zijn. Economie gaat uiteindelijk om welbevinden, geluk, welzijn, voor zoveel mogelijk mensen.
Groene groei
Wat nodig is, is groene groei, een kwalitatief betere vorm van groei, binnen planetaire grenzen. We zullen onze economie moeten aanpassen om binnen die planetaire grenzen te geraken. Stevig vergroeningsbeleid is nodig. Dus verhandelbare stikstofrechten, veel meer beprijzing van bijvoorbeeld zoet water. Veel meer prijskaartjes voor milieueffecten. En veel strengere handhaving daarop en veel transparantere rapportages. En daar waar beprijzing niet mogelijk is, normeren.
Hoe zijn de structurele uitzichten voor onze economie? Hoe is ons lange termijn groeivermogen? Dat hangt af van twee variabelen. De eerste is arbeidsaanbod en de tweede is arbeidsproductiviteitsgroei. Gezamenlijk bepaalt dat economische groei. Tussen 2014 en 2024 kwam 80% van onze groei niet uit arbeidsproductiviteitsgroei, maar uit arbeidsaanbod-groei. De komende tien jaar moet alle groei komen uit arbeidsproductiviteitsgroei. En de afgelopen tien jaar was die gemiddeld minder dan 0,4%. Daar kun je de schatkist niet in voldoende mate mee vullen, om de zorg betaalbaar te houden in een vergrijzende samenleving, de AOW te betalen, de defensie te moderniseren, de achterstanden in het onderwijs op te lossen, enzovoort. Daarnaast valt de economische meewind, die we lang hebben gehad, weg.
Hoe gaan we die arbeidsproductiviteitsgroei aanjagen?
De arbeidsproductiviteitsgroei in Nederland is lager dan in de ons omringende landen, dan in veel EU-landen. De allerbelangrijkste factor in het verklaren van die verschillen tussen landen is onze lage uitgaven aan onderwijs en de snel achteruitgaande kwaliteit van het onderwijs. Daar moeten we aan werken, het is meer een randvoorwaarde. En de andere is de private uitgaven door bedrijven aan onderzoek en ontwikkeling, die zijn in Nederland relatief laag. Maar los daarvan is het ook belangrijk om de portfolio en economische activiteiten die we in Nederland hebben zo aan te passen dat die hoogproductiever worden. We lopen aan tegen knellende groeigrenzen. Tekort aan arbeid, tekort aan vierkante meters, tekort aan milieugebruiksruimte, we hebben geen stikstofruimte meer, er is op veel plekken tekort aan water, schoon water, en ons carbonbudget raakt snel op, we hebben een overvolle infrastructuur (weg, rail, elektriciteitsnet). Dus wat nodig is, is herallocatie, het opnieuw toedelen. En een verschuiving van laagproductieve activiteiten naar hoogproductieve activiteiten, die weinig land gebruiken, die niet afhankelijk zijn van te laag betaalde arbeid of die geopolitiek van belang zijn, ASML. De afgelopen jaren hebben we hier núl keuzes op gemaakt, het land is daardoor vastgelopen en daarom is ons structureel groeivermogen zo ultiem laag.
De activiteiten die een heel groot beslag op schaarse productiefactoren leggen, kapitaal, arbeid, grond, water, stikstof en CO2-uitstoot, die zou je misschien moeten vragen om dat of minder te doen of meer waarde toe te voegen per gebruikte eenheidsfactor. Je wilt dat het peloton in die sector een beetje opschuift naar die koplopers, de achterblijvers kunnen een been bijtrekken en als dat niet lukt, zouden die af kunnen schalen. En dat gebeurt in de bloementeelt, de energie-intensieve industrie zoals chemie, staal, vleesproductie en verwerking en transport en logistiek ten bate van de wederuitvoer. Daar wordt relatief weinig geld mee verdiend. Het rapport van Peter Wennink, oud-topman van ASML, gaat hierover, over randvoorwaardelijk sturen. Wennink is degene die zei Nederland is dik, lui en dom. Aan hem nu de opdracht om Nederland lean, mean en weer slim te krijgen.
Minimumloon
Volgens Barbara Baarsma moet het minimunloon omhoog, in combinatie met het beprijzen van milieueffecten. Er moet veel meer gestuurd worden op ruimtelijke ordening (Denemarken doet dat erg goed) en we moeten massaal omscholen richting beroepen met tekorten. Als je kennis up-to-date is, zal je zeker in deze krappe arbeidsmarkt heel snel weer een nieuwe baan kunnen krijgen. Er is werk aan de winkel!
“Ik hoop dat het lukt om dat voor elkaar te krijgen, want als we dat niet doen, is het alternatief 0,4% groei structureel. En daar kunnen we onze prachtige hoge en brede welvaart niet van blijven betalen.”
Theatercolleges Barbara Baarsma
Dit blog gaat over het theatercollege dat Barbara Baarsma in november gaf in Leiden. Ze verzorgt nog theatercolleges in Eindhoven, Amsterdam, Zwolle, Utrecht en Roermond. Klik op de plaatsnaam voor meer informatie en kaartverkoop.